Bovenkarspel november 1944 tot bevrijding

• 

Gegevens

Jan Maas  (1921-2005), tuinderszoon uit Broekerhaven, vroegere gemeente Bovenkarspel, schreef in de Tweede Wereldoorlog een kroniek over zijn belevenissen, ervaringen.  Zijn weduwe, Hanny Paques,  gaf mij de kroniek een paar dagen ter inzage om er voor een artikel gebruik van te kunnen maken.  Jan leidde als  volgt in: ‘Hetgeen hier staat heeft ten doel de feiten uit de oorlog in het kort samen te vatten, voornamelijk van wat in Bovenkarspel is gebeurd. Ik zal ook nog wel wat uit het buitenland uitweiden, doch daar ben ik niet zo in thuis daar de kranten toch alles liegen.’ 

 

De  schrijver dezer feiten J.L. Maas Bovenkarspel.  Den lezer heil.

 

Ik ben zo vrij mijn artikel te beginnen met wat Jan schreef op 1 november 1944. Toen waren de provincies Limburg en Noord-Brabant al bevrijd door de geallieerden en de bevrijding van Zeeland begon op die datum met de landing van de geallieerden in Vlissingen en Westkapelle op Walcheren. Daar was in Bovenkarspel niets of nauwelijks iets van bekend. Kranten verschenen nauwelijks, de meeste mensen hadden voldaan aan het bevel van de Duitsers hun  radio in te leveren. De gewone burger had geen telefoon . Televisie en computer moesten nog worden uitgevonden.

 

1 November 1944       

Geen licht, vroeg naar bed

Op het ogenblik is het hopeloos in Bovenkarspel. Elke avond om negen uur hooguit naar bed, er zijn wel mensen die nog vroeger gaan. Overdag maar enkele uren gas en soms helemaal niks. En ’s avonds soms niets en dan om negen  uur volop. Dat licht hadden we in september en oktober. Maar nu is er helemaal geen gas meer. De carbid is op en niet meer te verkrijgen, ook al zou je het met goud betalen. We zitten nu ’s avonds met een olielampje zoals vroeger bijvoorbeeld een Godslampje brandde voor ’t Heilig Hart. En voor de afwisseling een schemerlampje erbij die brandt op benzine met verlopen machineolie. Dit brandt wel, doch de hele pit verbrandt meteen ook. Het electrisch is ook afgesneden. Dit is al twee weken geleden gebeurd. Men probeert nu met een molen op het dak die door een dynamo electrisch opwekt. Vader had bij ons ook een molen op het dak gezet. Maar dezelfde avond kwam er een dikke storm en de hele molen waaide van het dak af. Maar we hebben licht gehad, al was het dan een beetje. Vader wou er graag een accu bij hebben  die stroom oplaadt. Doch een accu kost heden ten dage 450 gulden, dus dat zal wel niet gebeuren.  We hebben hier een levendige handel met Amsterdammers die op de fiets komen om eten op te doen. Vooral bonen en tarwe, witte bonen en erwten en ook aardappelen. Amsterdammers betalen voor bruine en witte bonen gemiddeld 1 gulden en 1,25, voor tarwe 1,35, grote bonen 1,20 per pond. Voor een fles olie van ¾ liter 30 gulden. Deze olie maakt men van blauwmaanzaad en raapstaart. Dit wordt bij L. v.d.Pal gedraaid.

We krijgen geen suiker meer op de bon, alleen nog voor kleine kinderen. Zout komt ook al op de bon. Men krijgt de helft van een half pond boter in de veertien dagen. Dat is 125 gram per persoon. Men betaalt in het zwart 25 gulden voor een pond. Men krijgt twee doosjes lucifers bij de winkelier. Al in geen drie weken kolen. Het is nu november en we hebben al een bon voor brandstof gehad.  We hebben de hekstokken alvast maar naar huis genomen. Want ze stelen nu al de spoorbielzen uit de wal vandaan.

 

12 november 1944    

De houten pollepel

Er zijn mensen in Amsterdam en Den Haag die al hun meubels ruilen tegen eten, zoals stoelen, tafels en soms een buffet met toebehoren. De heer Mos in de Bredastraat heeft een logement van zijn huis gemaakt voor Amsterdammers die daar overnachten en dan ’s morgens vroeg de straat op gaan op zoek naar eten. Zijn huis kreeg de naam ‘De houten pollepel’.

Je ziet soms wel jongens van vijftien jaar en jonger met een bakfiets rijden om wat eten op te scharrelen. Bij Deen en tante Pietje hebben ze stiekem electrisch doordat zij het loodje waarmee de zaak verzegeld is, hebben verbroken.

 

26 november 1944           

Gaarkeuken bij bakker Kager

Bovenkarspel heeft al veertien dagen een gaarkeuken en wij gaan volgende week ook aan de gaarkeuken. De afgelopen week zijn er 1200 porties uitgereikt. De kosten per portie zijn dertien cent. Het is alle dagen rats en is gevestigd bij bakker Kager. Toon Meier is de hoofdkok. Deze week is bekend gemaakt dat de hele maand geen boter te krijgen is.  We krijgen ook geen melk meer. We geraken op niets, moet je maar rekenen. De oorzaak is dat vorige week in de ijsfabriek in  Enkhuizen is ingebroken. Het was daar de opslag van zuivel voor de Duitsers. De melkboeren worden ervan verdacht en daarom vastgezet. Er was gestolen 40.000 eieren, 40 vaten boter, 2 varkens, 1 koe, een grote hoeveelheid melk en dit was allemaal van de Duitse weermacht. De melkboeren werden zo lang vastgehouden totdat er 20.000 gulden zou worden betaald en al het vlees en boter door de burgerij zou worden teruggegeven. De stad Enkhuizen is er goed afgekomen. Op andere plaatsen waar iets gebeurde kwam het  voor dat er gijzelaars werden doodgeschoten.

3 december 1944                 

Sinterklaas zonder speculaas

Broertje Maas had vanmorgen voor ’t eerst wat in zijn kous en dat was een stuk appel met een dubbeltje in plaats van pepernoten en speculaas. De Sinterklaas wordt van dit jaar ook wel een mislukking. Geen koek of speculaas, nee dan is voor mij het mooie er al af. In café het Rode Hert van Piet Schouten kwam je als gewone jongen niet meer aan een potje biljart toe. Er wordt ’s zondags en door de week afgeklopt om consumpties en geld. Gistermiddag waren Buis (die bij slager De Boer werkt) aan het biljarten met K. Eeken om 340 gulden en dan maar over 25 punten.

Het was afgelopen week weer druk met de Amsterdammers. Vader had nog wat poters over die vlot weg gingen. Ze betaalden graag tien gulden en dan waren ze blij dat ze toch nog weer wat hadden opgedaan. Gistermorgen kwam er ook nog een jongen en wat zag hij er uit. Hij is nog een tijdje bij ons in huis geweest en vertelde dat hij ’s nachts om vier uur uit Amsterdam was vertrokken. Hij was naar Grootebroek gereden omdat daar nog wat aardappels voor hem stonden, maar toen hij daar aankwam was er niets meer  te krijgen, ze waren al verkocht. Toen naar Broekerhaven, doch daar was ook niets meer. Frans heeft hem toen maar meegenomen en vader heeft hem een zak aardappels gegeven. Daar moesten ze bij hem thuis met negen man van eten.

30 december 1944              

Kleren ruilen voor aardappelen

Wat is het een boel met het eten. We hebben zelf ook te kort aardappelen. Als je de straat op kijkt, rijdt het vol met Amsterdammers die altijd nog denken dat hier alles te halen is. Veel van die mensen hebben wat mee om te ruilen, zoals zout, klompen, kleren en dergelijke goederen. En dat alles voor aardappelen, maar die zijn dun gezaaid. Veel mensen hebben een jongen of meisje in huis uit Amsterdam of uit een andere stad.  Laatst op een zondag kwam een vreemde kapelaan te preken om eten voor de mensen in Amsterdam. Het is op het ogenblik volslagen hongersnood inde grote steden van Noord- en Zuid-Holland. Zondags  is het ook hopeloos. Er is niets te krijgen of te beleven. Was er laatst nog wat bier te krijgen in het café, dat is nu ook over, alleen nog wat wijn en dat is zo dun, het is zowat water gelijk.

Februari 1945        

Geen boter, geen melk

 

 

 

De handkar volgeladen. Uitrusten voor de lange weg naar huis.

Er zijn nog steeds veel Amsterdammers langs de weg om aardappelen  of iets anders om te eten, zoals kool, uien, wortels. Aardappelen kun je alleen nog maar ruilen. Hier in het dorp zijn twee winkels n.l. bij Koster en bij Brouwer waar een ruilbeurs is gevestigd. Je kunt er soms wel mooie dingen krijgen, als je maar bonen of tarwe hebt om te ruilen. Door al die eters waren zij hier ook op. Het is hier ook hopeloos. Geen boter, geen melk, kortom er is niets meer te krijgen. We zijn zelf ook aan het ruilen met wortelen voor iets anders. Ik stop er mee, het is hopeloos.  De Russen zijn al op vijftig kilometer van Berlijn genaderd.

Maart 1945       

Bombardement Enkhuizen

In de afgelopen week op 15 maart is Enkhuizen gebombardeerd. Er is een heleboel verwoest. Er zijn 28 doden te betreuren. De aanval was eigenlijk gericht op de scheepswerf, maar daar is niets op vernield. Het is nop het ogenblik hier ook hopeloos. De bakkers hebben de gehele week niet gebakken, want er is geen hout om te stoken. Zelf zijn we momenteel aan de pootaardappelen te eten.

April 1945         

 Pond zout 30 gulden

Vandaag, zondag 15 april, staan alle tulpen al in bloei, op enkele soorten na. Gisteren heeft moeder nog zout gekocht voor 30 gulden een pond en azijn voor 35 gulden de liter. We krijgen geen water meer. We zijn nu op de regenbak aangewezen. Er zijn al mensen die uit het IJsselmeer water halen.

Zondag 22 april 1945           

Wieringermeer onder water

Het was woensdag, we waren ’s middags naar huis geweest te eten en dat doen we het hele voorjaar al. De baas van Piet Rood stond met de burgemeester te praten en die vertelde dat donderdagmiddag om drie uur de hele polder onder water zou worden gezet. Gelukkig werd ’s avonds al omgeroepen dat het voorlopig was uitgesteld, maar ja, voor hoe lang.? Wel is deze week de Wieringermeer onder water gezet. De mensen moesten er in één dag vandaan zijn. En dan moest je zo’n grote boerderij hebben met al het vee., wagens, gereedschappen enz. We hebben hier in Bovenkarspel wat Duitsers gekregen. Ze zijn ondergebracht in het verenigingsgebouw, volgens de mensen ongeveer honderd man. Ook in Enkhuizen zijn er weer een heleboel bij gekomen. Deze Duitsers komen allemaal van de overkant, uit Friesland en Groningen. 

Zondag 30 april 1945         

Aardappels schillen voor de Duitsers

We zitten nog onder de knoet van de moffen en zijn nog steeds niet bevrijd. Ik denk maar zo, dit is toch nog beter dan dat hier de polder onder water zou staan. Rinus wist van de week te vertellen dat Jacob de Boer ’s avonds na achten op straat werd aangehouden door de Duitsers en mee moest om voor hen aardappelen te schillen, tot  ongeveer half twaalf. Beloning: een plak brood met kaas.  In sommige grote steden worden door Amerikaanse vliegtuigen levensmiddelenpakketten gedropt. Maar hier in Bovenkarspel hebben we er nog niets van gezien. Wat het vertier aangaat, wordt het steeds beroerder. De bioscoop draait allang niet meer. En in de cafés alleen maar hele zure witte wijn (niet te drinken). Het ergste is nog dat je na acht uur ’s avonds niet meer naar buiten mag en terwijl de zon nog schijnt.

------------------

Het is nu februari 2018. Jeanne de Boer, jongste dochter van Jacob,  heeft contact met mij gezocht en vertelt waarom haar vader die avond nog na acht uur op pad was gegaan. Hij ging zijn zoon priesterstudent Theo halen  die door de Duitsers was opgepakt omdat hij na een bezoek aan zijn oma nog na acht uur op weg was naar huis.  Theo mocht alsnog naar huis omdat hij voor priester studeerde. Vader moest blijven in het plaatselijke hoofdkwartier van de Duitsers in het Vereenigingsgebouw. De spanning in het gezin was natuurlijk groot geweest.  Tuinder Jacob de Boer was getrouwd met Cecilia Maria Oud. Het gezin woonde in Broekerhaven. De oudste zoon Simon overleed op 3-jarige leeftijd. Daarna kwamen in Broekerhaven Theo, Truus en Corrie op de wereld. Na de verhuizing van het gezin naar Hoofdstraat 71 in Bovenkarspel werden Simon, Lucia en Jeanne geboren. 

10 mei 1945          

Biskwie in kussensloop

Herinneringsbord aan de wand in menig huiskamer. Eindelijk weer vrij.  

Het is Hemelvaartsdag. Zo is dan toch de dag aangebroken dat we van de moffen zijn bevrijd. Zondags was er bal bij P. Ruiter (caféhouder) en ’s avonds werden ruiten ingeslagen bij P. Buisman en in de Ymertstraat bij C. Pot. Nog dezelfde avond gingen de Duitsers weg uit het verenigingsgebouw vandaan naar Medemblik. Maandags was er weer dansen bij Ruiter en een radio-uitzending van Oranje bij Bertrand, doch ’s avonds moesten we evengoed om negen uur binnen zijn. Er lopen nu geen Duitsers meer op de weg, maar nu mannen uit het dorp, allemaal met blauwe overals aan en een pikmuts op. Deze lui moeten nu de orde bewaren. Er zijn ook burgers uit het dorp opgepakt, onder anderen T. Vlam, A.Ligthart en mevrouw De Bruin enz.

De Canadezen worden ook hier verwacht, maar ze zijn er  nog niet. Ik vermeld nog dat er biskwie te krijgen was op de bon. En soms zoveel dat de jongens ze met een kussensloop gingen halen. Het gebeurde eenmaal wel van 25 pond koek per week. Er zijn nog geruchten in omloop over onlusten in België vanwege dat er mensen zijn die koning Leopold niet meer op de troon willen. Zal dat hier in ons land ook nog gebeuren ? We zullen maar afwachten.  De houding van de Engelsen tegenover het verslagen volk, de Duitsers, voor de radio is meer dan schandelijk. Er moet zeker nog steeds meer haat gekweekt worden dan er reeds is en dat noemen ze nu vrede. Het is hier in het dorp ook zo tegenover de NSB. De Duitsers in Enkhuizen zijn nog steeds niet ontwapend.

15 augustus 1945       

Bevrijdingsfeest

In het algemeen zegt men dat Hitler nog niet dood is, er is tot nu toe geen zekerheid over. Göring, Ribbentrop, Rosenberg, Albert Ley, Seis Inquarth zijn gevangen genomen.   Göbbels heeft zelfmoord gepleegd. Mussert en Blokzijl zitten ook achter slot en grendel. Op het ogenblik krijgen we iedere week een reep chcolade, biskwie, wittebrood en vlees in blik. Maar langzamerhand wordt dat ook al minder. In Rotterdam en Amsterdam zijn ze  maar steeds aan het staken. Er moet meer eten zijn, schoenen moeten er zijn en hogere lonen. We hebben eerdaags een groot bevrijdingsfeest in Bovenkarspel, doch zonder bier of sterke drank. Albert is nog steeds niet uit Duitsland thuis gekomen. Er zijn uit Bovenkarspel tot nu toe zeven jongens in Duitsland gedood.

De schrijver dezes is van plan het bij deze bijzonderheden te laten dar nu de oorlog toch is afgelopen en de rust over de aarde zal wederkeren.

De schrijver J. L. Maas.